Dit artikel werd geschreven voor de website van Wines of South Africa
Fairtrade Week 26 oktober – 3 november: Op weg naar een eerlijker Zuid-Afrika
Zaterdag begint de Nederlandse Fairtrade Week. Een mooi moment om stil te staan bij Fairtrade en transformatie binnen de Zuid-Afrikaanse wijnindustrie. Hoe gaat het daarmee? We interviewden enkele betrokkenen: vinden zij dat het de goede kant op gaat met hun land?
Koni Maliehe: “Ik geloof dat alleen ondernemerschap echte banen creëert.”
Koni Maliehe begon in 2015 het merk Koni Wines, nadat ze jarenlang in leidinggevende functies voor verzekeringsbedrijven had gewerkt. “De wijnindustrie trok me en ik dacht dat ik een verschil kon maken vanwege mijn ervaring, vaardigheden en mijn passie om bij te dragen aan de groei van de Zuid-Afrikaanse economie. Ik geloof namelijk dat alleen ondernemerschap echte banen creëert. Helaas ben ik nog steeds de enige werknemer, op 1 à 2 parttimers na die ik in drukke periodes inhuur.” Voor Koni Wines selecteert ze Sauvignon Blanc, Cabernet Sauvignon en Shiraz bij enkele producenten en brengt deze onder haar eigen merk op de markt. Ze zou het liefst zelf de wijn produceren, maar voor het bezitten van eigen wijngaarden en productiefaciliteiten is veel kapitaal nodig. “Eigenlijk geldt voor alle ‘black-owned brands’ dat niemand zelf de productiefaciliteiten heeft. Zo blijf je afhankelijk van anderen en is het lastiger om je te onderscheiden. Het liefst zou ik daarom een investerende partner vinden, zodat Koni Wines makkelijker kan groeien. Een andere weg naar meer onafhankelijkheid zijn Black Economic Empowerment partnerships zoals je bijvoorbeeld ziet bij Thokozani, een project van wijnhuis Diemersfontein. Helaas zien lang niet alle eigenaren van wijnhuizen het nut of de voordelen hiervan,” vertelt Koni, die met haar wijnen aanwezig was op de ‘Ontdek Zuid-Afrika’ proeverij van WOSA en PERSWIJN op 8 september jl. in Amsterdam.
Voor echte transformatie is meer steun nodig
In het geval van Thokozani (wijnen en conferentieruimte) werden in 2007 de 35 medewerkers door middel van een eigen investering gezamenlijk voor 80% aandeelhouder van het bedrijf. En verderop in dit artikel zullen we bij Bosman Family Vineyards de grootste Black Economic Empowerment (BEE) deal uit de Zuid-Afrikaanse geschiedenis bespreken. Dergelijke projecten zijn hard nodig om echte transformatie in de Zuid-Afrikaanse wijnindustrie te bewerkstelligen. Het land worstelt nog steeds met zijn apartheidsverleden en het voortduren van ongelijkheid. Zuid-Afrika is een ‘republiek in transformatie’, die nog altijd zeer grote tegenstellingen tussen arm en rijk kent. Deze lopen overigens niet meer strikt volgens de lijnen zwart-wit; er zijn tegenwoordig ook straatarme witte en schatrijke zwarte Zuid-Afrikanen. Volgens schattingen is echter nog steeds zo’n 80% van het land in bezit van blanken, die minder dan 10% van de totale bevolking uitmaken. BEE-projecten zijn, samen met overheidssteun, cruciaal voor het verminderen van deze economische ongelijkheid. Ook initiatieven als de South African Wine Industry Transformation Unit en het Cape Winemakers Guild Protégé Programme zijn hoopgevend, evenals die van de diverse stichtingen van Wendy Appelbaum.
Wendy Appelbaum: “Ik geloof in ‘high impact’ filantropie”
Filantrope en eigenaar van wijnhuis De Morgenzon in Stellenbosch Wendy Appelbaum spande namens haar werknemers een rechtszaak aan tegen kredietverstrekkers en de staat, die ze won: “Ik nam het op voor mensen die zichzelf niet kunnen verdedigen. Armen hebben in dit land geen toegang tot de wet, omdat ze daar het geld niet voor hebben. Door het winnen van de rechtszaak zal de oneerlijke wetgeving rond microkrediet en schuldinning (c.q. de beruchte ‘garnishee orders’ – KL) in dit land veranderen en daardoor zullen in de toekomst miljoenen, zelfs miljarden structureel in handen blijven en komen van de armen.” Appelbaum gelooft in ‘high impact filantropie’: ”Met een relatief kleine investering kun je een grote impact hebben en de geschiedenis veranderen. Ik ben bevoorrecht en ik geloof dat hoe meer geld je hebt, hoe groter je verantwoordelijkheid is om het te delen met degenen die niets hebben. Maar geld weggeven alleen lost geen problemen op; het gaat om het bewerkstelligen van verandering. Mijn filantropie is strategisch en gericht op het aanpakken van grote maatschappelijke problemen. Mijn projecten focussen op gezondheid, onderwijs en vrouwen, op initiatieven die tot echte verandering en echte verbeteringen in het leven van mensen kunnen leiden. Onderwijs is daarbij het allerbelangrijkste, omdat het mensen de onafhankelijkheid en vrijheid geeft om hun leven in eigen hand te nemen.”
Fairtrade en transformatie
Voor echte transformatie zijn structurele, duurzame veranderingen nodig. We praten hierover ook met Tara Scally, woordvoerder van Fairtrade Nederland en de Stichting Max Havelaar: “Het Fairtrade-keurmerk dient om oneerlijke handelssystemen te doorbreken, zodat boeren en arbeiders fatsoenlijk kunnen leven van het werk dat zij doen. In de Zuid-Afrikaanse wijnindustrie zien we nog steeds problemen wat betreft werkomstandigheden en discriminatie, waar Fairtrade graag wat aan wil veranderen.” Toch heeft Zuid-Afrika de meeste Fairtrade-gecertificeerde wijnproducenten van de wereld. Tara Scally: “Het zijn er weliswaar 28 in Zuid-Afrika, maar dat is nog steeds erg weinig. Fairtrade wijn is een kleine markt, met een relatief klein volume. We hebben veel meer invloed nodig om echt wat te kunnen veranderen.” Wijn kopen met een Fairtrade-keurmerk is een manier waarop je er als consument zeker van kunt zijn dat die wijn onder ethisch acceptabele omstandigheden is geproduceerd. Er wordt een faire prijs betaald voor de druiven en per fles gaat een premie naar een werknemersfonds dat projecten organiseert op het gebied van gezondheid, onderwijs en welzijn. De wijnen van Bosman Family Vineyards en Du Toitskloof zijn goede voorbeelden van Fairtrade-gecertificeerde wijnen.
Corlea Fourie: “We moeten mensen ervan overtuigen dat werknemers hun werk beter doen als je goed voor ze zorgt”
Corlea Fourie is hoofd Wine & Viticulture bij Bosman Family Vineyards in Wellington en werkt al sinds 2006, na haar studie Viticulture & Oenology aan de Universteit van Stellenbosch, voor het bedrijf. Ook zij was aanwezig op de ‘Ontdek Zuid-Afrika’ proeverij van WOSA en PERSWIJN op 8 september jl. “Bosman Family Vineyards heeft als visie dat we willen werken aan een beter leven voor alle betrokkenen van dit bedrijf. In 2008 kwam de grootste Black Economic Empowerment (BEE) deal in de Zuid-Afrikaanse wijnindustrie tot op de dag van vandaag tot stand: een joint venture tussen Bosman Family Vineyards en de Adama Workers Trust. Daarbij werden medewerkers mede-eigenaar van 430 hectare landbouwgrond. 26% van het bedrijf is nu in handen van 260 fulltime medewerkers. In 2009 kreeg Bosman het Fairtrade-keurmerk voor haar ethische en duurzame wijnproductie. Eerlijke handel hoorde altijd al bij dit familiebedrijf, maar Fairtrade helpt ons ook om klanten te bereiken.” In 2016 werd Bosman Family Vineyards uitgeroepen tot Ethical Company of the Year tijdens de Green Awardsvan DrinksBusiness.com. Een mooi voorbeeld van hun projecten voor werknemers is de ‘primary school’ die Bosman heeft opgericht en die momenteel 88 leerlingen en 7 personeelsleden heeft. In Zuid-Afrika gaan kinderen pas vanaf 7-jarige leeftijd naar school, maar op deze school krijgen ze ook in de belangrijke, vormende jaren voor hun zevende onderwijs en gezond eten. Corlea vertelt dat het de grootste, en lastigste, uitdaging is meer mensen ervan te overtuigen dat werknemers hun werk beter doen als je goed voor ze zorgt. “Ik vind dat de transformatie in Zuid-Afrika niet snel genoeg gaat. Maar we hebben absoluut het potentieel om de wijnindustrie duurzaam te maken, op een manier waarbij er zorg is voor zowel handel, mensen als milieu. Gelukkig zien we daarvan al geweldige voorbeelden in onze industrie, succesvolle bedrijven die de transformatie omarmd hebben.”
Du Toitskloof Wines in Paarl werkt al sinds 2005 Fairtrade-gecertificeerd. Wereldwijd en dus ook hier zorgt de onafhankelijke organisatie FLOCERT voor de strenge controles op het naleven van de Fairtrade-standaarden, op gebieden als salariëring, werkomstandigheden en de besteding van de premies. Inmiddels hebben al meer dan 2000 mensen baat gehad bij de Fairtrade-projecten die Du Toitskloof samen met de werknemers ontwikkelde: van een kinderdagverblijf en kleuterscholen, inclusief transport, tot studiebeurzen, (mobiele) gezondheidscentra, een computercentrum en een rijdende bibliotheek. In Nederland werkt Janneke Rutten met haar bedrijf Intense Wines al meer dan 10 jaar met Du Toitskloof. Zij ging daarvoor een joint venture aan met Fairtrade wijnbedrijf Imbuko en samen zijn ze verantwoordelijk voor een groot deel van de afname van de Fairtrade-wijn van Du Toitskloof. “We maken daarvan eigen blends voor meerdere retailers en de horecavakhandel en onlangs lanceerde Intense Wines de lijn Generation.wine, waar ook een witte en een rode Zuid-Afrikaanse Fairtrade-blend in zitten. Wijn moet transparant zijn, met respect voor mens en natuur gemaakt worden, en daarnaast lekker, puur en betaalbaar zijn. Van elke fles die wordt verkocht gaat een vaste premie naar de onderwijs- en gezondheidszorgprojecten. Momenteel zijn we bezig met een project voor naschoolse opvang op de winery van Du Toitskloof. Kinderen leren daar ‘arts & crafts’, waar ze de rest van hun leven wat aan hebben. Fairtrade is ongelofelijk belangrijk en nodig en kan een verschil maken voor een grote groep mensen. Vanwege de kleinere oogsten door de droogte zijn er de afgelopen jaren helaas ook minder Fairtrade-premies verdiend, want die zijn regelrecht gekoppeld aan de hoeveelheid geproduceerde wijn die verkocht kan worden.”
Transformatie: een modewoord?
Fairtrade en BEE zijn allebei belangrijke tools in de transformatie van Zuid-Afrika naar een ontwikkelder, rechtvaardiger land met gelijke kansen en rechten voor iedereen. Koni Maliehe: “Ik zie absoluut positieve ontwikkelingen, maar de wijnindustrie staat nog niet voldoende open voor verandering. Ik zie nog steeds veel arrogantie en uitsluiting jegens zwarte mensen. Het transformatiebeleid van de wijnindustrie en de regering is erg gefragmenteerd en ik denk soms dat transformatie meer een modewoord is dan een prioriteit. Er is te weinig steun voor kleine en middelgrote bedrijven en financiering blijft een groot probleem. Maar, zoals ik al zei: ik ken genoeg hoopgevende verhalen. ‘Black brands’, zoals ook mijn merk, laten zien dat (ook) de wijnindustrie toegankelijk is voor andere deelnemers. Jonge mensen kunnen nu kiezen voor een opleiding tot wijnmaker in plaats van de gangbare opleidingen te volgen, en er zijn genoeg goede mensen – zowel zwarte als witte – in deze industrie die bereid zijn je te helpen en adviseren. Er is ruimte voor iedereen, als je maar hard werkt, slim bent, wilt samenwerken en de beste wilt worden in wat je doet. Dus ik zie het echt niet al te somber in.”
– Karin Leeuwenhoek
https://www.dutoitskloof.co.za/
Wees de eerste om te reageren