Gradoli is zo’n typisch Italiaans plaatsje in de heuvels rond het Meer van Bolsena (Lazio) dat tussen de middag wel dood lijkt. Iedereen zit binnen te eten, je hoort hooguit wat bestekgekletter, buiten is het warm, stil en leeg. Maar tegen de avond is het weer een drukte van belang met auto’s, hangjongeren en -ouderen.
Gian Marco Antonuzi groeide op in Rome, Gradoli was het geboortedorp van zijn vader. In 2004 vestigde Gian Marco zich hier voor de wijnbouw, waarbij de Franse oenologe Clémentine Bouveron hem al spoedig (vanaf maart 2005) kwam helpen met de aanplant van nieuwe stokken. Zij hadden elkaar in 2002 leren kennen tijdens hun werkzaamheden bij de oogst van het biodynamische Domaine Schueller in de Elzas. Inmiddels hebben ze twee dochters.
Gian Marco kocht hier aanvankelijk 3 hectare grond, verspreid over verschillende kleine percelen, en Clémentine en Gian Marco huurden later nog enkele aangrenzende hectares met oude wijnstokken (35-60 jaar oud) bij. Later zal trouwens blijken wat een mythe het is dat oude stokken beter smaken… Doorslaggevend is – naast het stukje land – de wijze van planten, telen, snoeien, verzorgen. Op hun eigen grond plantten zij alles nieuw aan (druifluisresistente Amerikaanse onderstokken waarop ze zelf de bovenstokken entten, maar ook heel gewaagd een halve hectare ‘franc de pieds’, volledig Europese ongeënte stokken): overwegend aleatico, sangiovese en greghetto (een lokale kloon van de sangiovese) als rode soorten, als witte rassen vooral procanico (verwant aan de trebbiano), daarnaast moscato en malvasia maar ook nog kleine beetjes vermentino, greco antico, roscetto, romanesco, petino…
Het Meer van Bolsena is van vulkanische oorsprong en de grond eromheen is daardoor rijk aan ijzer en mineralen. Op de hectares van Gian Marco en Clémentine staan ook veel olijfbomen. Ook heeft Clémentine er een groentetuintje, waaruit ze veel kan afleiden over de status van de wijngaard. Le Coste, zo heet dit gebiedje officieel op de kadastrale landkaarten. Clémentine en Gian Marco verdelen hun land onder in 8 percelen met een verschillende hoogte, bodemsamenstelling en ligging ten opzichte van de zon en het meer, waardoor het in feite allemaal verschillende microklimaatjes zijn – die eigen terroirwijnen opleveren.
Bijzonder: de wijnstokken staan allemaal vrij aangeplant, tegen een stok waar ze tegenaan kunnen klimmen (de traditionele ‘alberello’-methode). Deze meer driedimensionale opstelling zorgt ervoor dat de zon de planten beter kan beschijnen dan in de gebruikelijke ‘tweedimensionale’ opstelling van paaltjes met ijzerdraad ertussen.
Hun wijnen dragen het geuzenpredikaat ‘vino’ (tot enkele jaren terug was de wettelijke naam hiervoor nog ‘vino da tavola’); een IGT- of DOC-predikaat zit er niet in voor hun natuurwijn. Clémentine en Gian Marco ambiëren ook geen BIO-certificaten met alle bijbehorende regels van dien. Liever werken ze volledig op hun eigen manier. Dat komt in de wijngaard neer op: een biodynamische werkwijze, bijna alles met de hand doen, geen (kunst)mest maar compost voor de voeding van de grond, biodiversiteit in de wijngaard (gras, bomen, olijfbomen). Uiteraard geen synthetische bestrijdingsmiddelen. De zwavel in de bijna onvermijdelijke kopersulfaat (Bordeauxse pap) die – ook in de biologische en biodynamische landbouw, m.u.v. Nederland – wordt gebruikt tegen meeldauw is bij hen van natuurlijke oorsprong.
De werkwijze in de kelder komt neer op: niets doen – behalve faciliteren dat de wijn zo mooi mogelijk zijn eigen gang kan gaan. Spontane vergisting, geen zwavel (behalve organische zwavel voor schoonmaakdoeleinden), geen toevoegingen, geen interventies, veel geduld. Hun filosofie: wijn wordt gemaakt op het veld, niet in de kelder.
Grappig: veel van de druiven worden nog met de voeten gekneusd. 40 km per dag wordt er dan wel afgelopen door de stampers. Meestal begint medio september de oogst van het rood en tegen half oktober die van het wit.
Het resultaat: mindblowing, levende wijnen. 20 verschillende cuvées, in totaal zo’n 45.000 flessen per jaar. Elk jaar zijn de wijnen weer anders: de stokken worden elk jaar ouder, voor de houtgerijpte varianten zijn de gebruikte vaten steeds anders, er worden geen kunstgrepen toegepast om de smaak te ‘dwingen’. Elke wijn is anders, en ook elk jaar weer anders… Dat kun je als een nadeel zien. En commercieel is het niet bepaald. Liefhebbers van natuurwijnen vinden dit nou juist zo prachtig: deze wijn leeft en heeft vele, vele kanten. Het smaakt naar meer en dat is niet zo erg, want het is ook nog eens veel gezonder.
Le Coste heeft twee kelders, de ene modern en de ander een aardedonkere, koele, vochtige catacombe enkele honderden meters verderop in het dorpje. In de kelder in de wijngaard worden zowel de witte en rode Litrozzo-wijnen gemaakt als de rode Primeur door middel van macération carbonique, zoals bij Beaujolais. Deze wijnen zijn binnen een half jaar klaar (en niet zoals bij Beaujolais nouveau dus, na 2 maanden al…).
In de tweede cave rijpen de andere wijnen minimaal 1 jaar in houten vaten. De Aleatico Passito rijpt er al vanaf 2007, omdat deze bijna elk jaar weer spontaan aan een nieuwe vergisting begon. De vaten variëren in leeftijd, formaat en ook in houtsoort: van Frans, Italiaans en Sloveens (beslist geen Amerikaans!) eikenhout tot kastanjehout en kersenhout. Na botteling volgt meestal nog een tijd flesrijping.
In deze sfeervolle koude spookgrot, een ‘grotta molto suggestiva’ met ideale rijpingsomstandigheden, proefden we 10 compleet verschillende wijnen rechtstreeks uit het vat (+ later twee eerdere jaren uit fles). In Nederland gebotteld te koop via Wilde Wijnen, bij wie ik de beide Litrozzo’s, de Primeur, de Bianco 2013 en de Alea Jacta Est 2011 proefde.
Mijn persoonlijke favorieten:
WIT:
Voor mij is dit een archteype witte natuurwijn: een soort rauwmelkse wijn, met rechtsdraaiend melkzuur… Citrusfruit, appelzuurtjes, frisse melkzuren en een notige afdronk. Gemaakt van procanico, malvasia, roscetto, romanesco en petino. Slechts 10% alcohol. Dorstlessend.
Le Coste 2011 (+ barrel sample van 2014)
Overwegend procanico, aangevuld met moscato, malvasia en diverse lokale variëteiten.
Pasteloranje van kleur en iets troebel.
Fruitig: peer en perzik, apfelessig (appelazijn). Maar de houtrijping die hierbij is toegepast, maakt ‘m tot iets extra bijzonders. Vleugje vanille en zachte single malt whisky, veel complexiteit. Voor de 2014 (die in 2016 gebotteld en in 2017 verkocht gaat worden) is een bijna nieuw vat gebruikt en daarin is het hout (zoals ik al zei: beslist geen Amerikaans eikenhout…) nog meer te proeven.
Stokken van 9 jaar oud, respectievelijk 6 jaar oude stokken voor de 2011… zo zie je maar weer dat de leeftijd van de stokken niet zaligmakend is: het gaat erom hoe de stokken al die jaren verzorgd zijn. De kwaliteit en smaak staat of valt met gezonde druiven die een perfecte rijpheid kunnen bereiken. Daarbij nog de subtiele, rustige houtrijping en je krijgt een wijn als deze, met veel diepgang.
Niet al te droog, sappig, heel zacht en geraffineerd, licht tintelend prikkelend. Een fles vol levend fruit.
Grandioze geniet- en doordrinkwijn (maar voor dat laatste kun je natuurlijk ook de litrozzo nemen van 1 liter!)
Le vigne più vecchie 2013 (barrel sample, gebotteld te koop is de 2010)
Gemaakt van de oudste stokken, ca. 60 jaar oud, en daar de beste druiven van. Overwegend procanico. Lange, langzame houtrijping en vervolgens nog een tijd flesrust. Heel licht pétillant en een iets hogere zuurgraad dan de Le Coste, die wat mij betreft uitstekend tegen deze oudste stokken op kan!
Paino 2013 (barrel sample) en als gebotteld alternatief: de Bianco R 2011
De Bianco R is eveneens een ‘orange wine’ van 100% procanico.
Een witte wijn met een zeer lange schilweking: 3-4 maanden (wel 4x zo lang als bij rode wijn, en honderden malen zo lang als bij ‘normale’ witte wijn), met het gevolg dat extra aroma’s, tannines en kleur van de schillen in de wijn komen: orange wine! Clémentine spreekt overigens liever van een lange maceratietijd dan dat ze dit Engelse modewoord gebruikt. En merkt heel nuchter op: zo maakten de mensen in dit dorp vroeger altijd hun witte wijn.
Vervolgens een lange houtrijping (in groot, ouder hout).
Het resultaat: een zeer compexe, tannineuze wijn met aroma’s en smaken van kamperfoelie en tabak, maar ook perzik en sinaasappelschil… Benieuwd naar de oranje amforawijn van Josko Gravner? (zie mijn blog hierover) Ik ga me hierdoor afvragen waarvoor hij die amfora’s in vredesnaam nodig heeft…
ROOD:
Archteype rode natuurwijn. Voor meer dan 90% greghetto, aangevuld met o.a. ciliegiolo. Supersappig, kersen, rood fruit, balsamico. Geen houtgebruik, dit is pure, gistende fruitigheid. Slechts 10,5% alcohol. Dorstlessend.
Bizarre wijn. Van aleatico, wat zorgt voor het aroma van rozen. Denk aan versgeperst sap van druiven met héél veel rozenblaadjes en een vleugje citroen(sap).
Gemaakt door middel van macération carbonique methode, zoals ook Beaujolais wordt gemaakt. Die alleen meestal wat sneller 😉 Deze methode zorgt voor behoud van fruitigheid (en bloemigheid of rozigheid in dit geval) en voor minder tannines. Geen houtrijping. Mooi zuurfris. 11% alcohol.
Alea Jacta Est 2014/2011 (2014 uit het vat geproefd; de 2011 gebotteld)
Mijn favoriet onder de rode. Ook van 100% aleatico. In de neus: aardbei en roos, en een heel licht snufje velponlijm (volatiel zuur, bijproduct van de lange, natuurlijke vergisting). En een minibeetje zachte (wijn)zuurkool. Daarna in de mond een bom van fruit (perzik) en weer die rozen…
Tintelend fruithapje van aardbeien, balsamico en zwarte peper – want hij heeft ook nog iets pikants in de afdronk. De smaak, en later de afdronk, gaat maar door…
Ietsje restzoet, zeker niet te droog.
Heerlijke prikkelende appelzuren in de keel, zoals van apfelessig, balsamico of rinse aalbessen. En heel licht prikkelend.
14,5% maar drinkt als frisse limonade, met een zeer lange afdronk.
Aleatico Passito 2007 (barrel sample)
En tot slot bij mijn favorieten natuurlijk de bovengenoemde Aleatico Passito 2007, die dan hopelijk dit jaar eindelijk gebotteld kan gaan worden en in 2016 of 2017 op de markt komt… maar dat worden dan maar een paar honderd flesjes.
Neus: velpon, zachte cognac, rozen, iets van framboos/aardbei/kers.
Smaak: onverwacht zoet na de neus. Maar met genoeg zuurtjes! Een romig yoghurtzuiveltje en framboos, aardbei, kers.
Bijzondere, spannende combi van zoet en friszuur en mooi rood fruit.
Zeer lange afdronk van cranberry en preiselbeeren.
Het prijspeil van de Le Coste vins naturels ligt vrij hoog, dat kan niet anders bij deze extreem zorgvuldige, natuurlijke en arbeidsintensieve werkwijze. Maar deze wijnen zijn onvergelijkbaar met conventioneel (en meer industrieel) gemaakte wijn. De levendige smaak en het heilzame gevoel in je keel en maag zijn als het verschil tussen zelfgecentrifugeerd fruitsap en sap uit een pak. Begin anders eens met een fles Litrozzo (1 liter voor 14,-, oftewel omgerekend 10,50 voor een 75 cl fles; vooral van de rode ben ik zelf erg gecharmeerd), voor mij echt een archetype natuurwijn, die wegdrinkt als limonade. Gezonde limonade, wel te verstaan.
Verkrijgbaar via http://www.wildewijnen.nl
Jarenlang op wildkampeervakantie geweest langs het meer van Bolsena.
Bij de allerliefste amici Diederik en Vanessa.
Nooit verder gekomen dan de wijn Est Est Est.
Nu weet ik beter 🙂
Grazie.
Haha ja, die Est Est Est… dunne wijn met een dun verhaal, dat niettemin al eeuwenlang wordt uitgevent… zelfs langs het meer (ja, wij zijn er ook 2 jaar achter elkaar geweest) was-ie niet echt lekker te zuipen, kan ik me herinneren… nou, die komt er hier dus niet op, eg nie!
[…] lange schilweking, wat zorgt voor veel kleur. En aroma, smaak, structuur en tannine… Zie ook mijn blog over vin-naturel-huis Le Coste, in de provincie Lazio, dat ook zo’n type wijn maakt in de traditie van hun voorouders (de […]