Werkplek Wiesbaden: Notities bij het proeven van de nieuwe jaargang VDP.Grosse Gewächse

Werkplek Wiesbaden: Notities bij het proeven van de nieuwe jaargang Grosse Gewächse

Dat was ’m weer: de Vorpremiere van de VDP.Grosses Gewächs wijnen in Wiesbaden. Zie het als de perspremière van de nieuwe jaargangen droge Duitse Grands Crus die per 1 september 2019 op de markt komen. Er konden zo’n 465 Grosse Gewächse geproefd worden; ik ben op mijn perfecte werkplek (tafel met stopcontact voor de laptop, 6 fijne Zwieselglazen, spuugemmer, water en brood) in twee dagen tot 317 GG’s gekomen. Achterlijk veel, maar snel proeven geeft me focus en mijn ervaring is dat wijnen die me echt positief opvallen dat ook blijven doen te midden van een overload aan wijnen. Daar vertrouwde ik dus maar op.

GG’s proeven in A’dam

Je hoeft overigens niet per se meer naar Duitsland voor een premièreproeverij van de Grosse Gewächse oftewel GG’s, de Duitse Grands Crus. In Amsterdam-Zuid bundelden 3 Duitslandspecialisten (Pasteuning Wines & Spirits, Wijnhandel Koninginneweg en Wijnkoperij De Gouden Ton) hun krachten en organiseerden ze op zondag 1 september voor het eerst de ‘Grosses Gewächs proeverij’ in het Conservatorium Hotel. Een mooie kans om 22 Duitse grands crus van het nieuwe oogstjaar naast elkaar te proeven. En om aansluitend je favoriete GG’s te bestellen, die steeds sneller uitverkopen.

Terug naar Wiesbaden

Tijdens de ‘Sneak Preview’ in Wiesbaden worden niet alleen de nieuwste jaargangen geschonken (in dit geval wit uit 2018, rood uit 2017), maar ook steeds vaker enigszins gerijpte GG’s die nu pas gepresenteerd worden. Wit uit 2017 bijvoorbeeld, maar er zat met de Ürziger Würzgarten Riesling van Dr. Loosen (Mosel) uit het koele 2013 ook een veel oudere uitschieter bij. Goede keuze trouwens, want deze wijn is nu op een mooi, veel toegankelijker en meer versmolten punt en nog steeds jong en spritzig. Rood uit 2017 vond ik lastig, vaak wat vegetaal met hoge zuren en onrijpe tannine door de overhaast vroege oogst in 2017. Ik kijk uit naar rood 2018! (… maar hoe zal het nóg hetere en brandend zonnige 2019 uit gaan pakken…?)

Wit – en dan met stip bovenaan de Riesling – uit 2018 is sterk: helder en puur vanwege het gezonde fruit, met rijpe maar intense zuren en vaak (nog) iets droger gevinifieerd dan gewoonlijk – vanwege de rijpheid en minder zuren die gecompenseerd moeten worden. De wijnen zijn iets krachtiger dan in een gemiddeld jaar, maar meer dan een half procent alcohol scheelt het zelden.

Oogstjaar 2018

Al vanaf april was 2018 droog en heet, de bloei en oogst vonden nog nooit zo vroeg plaats. Omdat het ook tijdens de oogsttijd droog en mooi weer bleef, konden de wijnboeren rustig plukken op het moment dat zij het meest geschikt vonden. De oogsthoeveelheden waren zeer royaal – na het karige 2017 (vorst, hagel) – en de druiven ongekend gezond door de afwezigheid van schimmels. Werkt 20% van de VDP wijnboeren al officieel biologisch, officieus zal dit percentage in 2018 nog een stuk hoger liggen. Oude stokken – veelal in de beste wijngaarden, de Grosse Lagen – waren in het voordeel, omdat die met hun diepe wortelsysteem beter aan water en voedingsstoffen konden komen. Irrigeren is vanwege de klimaatveranderingen en extreme omstandigheden tegenwoordig toegestaan tot ruim een maand voor de oogst begint, maar lang niet iedereen maakt daar gebruik van.

Sebastian Schäfer, wijnmaker en eigenaar (vierde generatie) van Weingut Joh. Bapt. Schäfer in de Nahe:

“Wij hebben niet geïrrigeerd, ik ben daar niet zo van. De oude stokken waren daarbij uiteraard in het voordeel vanwege hun betere watervoorziening. We hebben een vrij hoog humusgehalte in de bodem, waardoor vocht vastgehouden wordt. Ook moet je zorgen dat je de begroening kort houdt, zodat die niet te veel water van de stokken afsnoept. (Ook) In 2018 was het werk in de wijngaard superbelangrijk: bij de jongere stokken hebben we al vroeg trossen weggesneden om ze te ontlasten en een gelijkmatige rijping te bevorderen. Lage rendementen zijn belangrijk om overmatige stress bij de stokken te voorkomen. Maar het allerbelangrijkste is de selectieve handmatige oogst, waarbij je druiven wegsnijdt die niet in orde zijn, bijvoorbeeld vanwege droogtestress. Als je in 2018 je wijngaardwerk goed hebt gedaan, heb je topwijnen kunnen bottelen: de druiven zijn heel goed afgerijpt en vooral de Rieslings hebben een verbazingwekkende mineraliteit en goede zuren.”

Cecilia Jost, zevende generatie keldermeester van Weingut Toni Jost (Bacharach, Mittelrhein):

“2018 was een extreem jaar met heel weinig regen en daardoor een zeer droge bodem. De stokken die tussen 2010 en 2015 zijn aangeplant, hadden het het zwaarst. Voor de in 2018 aangeplante maakte het niet zoveel uit omdat die nog geen druiven dragen en daardoor veel minder water nodig hebben. Bij de oude stokken (aangeplant tussen 1960 en 2000) maakte de ondergrond veel verschil: waar de bovenlaag diep was, hadden we nauwelijks problemen. Maar waar de toplaag minder dan 50 cm is voordat de pure (leisteen)rots begint, wel. We hebben de stokken die te veel stress-symptomen vertoonden daarom moeten bewateren; in zo’n extreem jaar als 2018 – en 2019 wordt ook weer zo – móeten we de stokken ontlasten. Daarvoor hebben we in de ‘gevarenzones’ een druppelirrigatiesysteem dat 2 liter water per uur aan de stok kan geven. Daarbij meten we het watergehalte van de plant heel nauwkeurig, om de bewatering minimaal te houden. We snijden ook consequent alle trossen van te jonge stokken weg en halveren de trossen aan de oudere. 2018 was een bijzonder jaar en een grote uitdaging. Maar onze intensieve werkwijze heeft goed uitgepakt en de wijnen hebben zowel veel fruit als mineraliteit en een fijne zuurgraad. Ze zijn daarmee een goede vertolker van zowel onze bodem als van ons werk in de wijngaard.”

Andreas Spreitzer, wijnmaker en mede-eigenaar van Weingut Josef Spreitzer (sinds 1641 gevestigd in Oestrich, Rheingau):

“De stokken in de beste wijngaarden (de Erste en Grosse Lagen) zijn vaak wel 40 à 50 jaar oud en door hun diepe worteling kunnen ze de droogte beter aan. Maar van augustus tot september waren veel stokken ‘out of gas‘, hun benzine was op: ze konden door de droogte amper water en voedingsstoffen opnemen uit de bodem en door de hitte blokkeerde de rijping. Het suikergehalte zat al op 90 graden Oechsle, maar de druiven waren nog groen en fenolisch onrijp. Het was best beangstigend. Maar hier blijkt de kracht van de planten, want bizar genoeg waren de druiven een maand later goudgeel en was het suikergehalte niet heel veel hoger meer geworden. Vervolgens kwam er nog barnsteenzuur bij in de vergisting, en hebben we in 2018 ook nog echt voldoende zuren!”

Terug weer naar Wiesbaden…:

Dag 1 | Zondag 25/8: ‘Anything But Riesling’ en Pre-tasting VDP.Auction wines

‘Anything But Riesling’ (leuke variant op het bekende ABC – Anything But Chardonnay): dat is het vaste thema van de eerste voorproefdag in Wiesbaden, zondag. Aangezien het bij de Vorpremiere in Wiesbaden vooral raspaard Riesling is wat de klok slaat, wordt de zondag gereserveerd voor het proeven van de ‘overige’ Grand Cru wijnen. Denk aan Silvaner, Grauburgunder, Weissburgunder en Chardonnay en aan rood: Spätburgunder en Lemberger/Blaufränkisch. Die zijn op maandag en dinsdag ook te proeven, maar sneeuwen daar makkelijk onder te midden van het Riesling-geweld en de begrijpelijke focus op Riesling van de aanwezigen.

Aansluitend vindt op zondagavond de Pre-tasting plaats van de VDP.Auction wines (veilingwijnen) 2019 uit Mosel-Saar-Ruwer, Ahr, Rheinhessen, Pfalz & Nahe. Daarbij schenken veel wijnmakers zelf hun veilingwijnen. Natuurlijk stonden er de meest exclusieve droge Rieslings — allemaal speciaal voor de veiling geproduceerd — zoals de 2018 Emt van Wagner-Stempel en La Borne van Wittmann. En bijvoorbeeld de 2017 Mönchberg Spätburgunder GG van Stodden en 2016 Morstein ‘Felix’ Spätburgunder GG van Klaus-Peter Keller. GROOTSE PINOTS. Maar mij plezierden op dat moment het meest de prachtige, levendige, zoetzure Kabinett, Spätlese en Auslese Rieslings van jaargang 2018 van grand cru wijngaarden in Mosel-Saar-Ruwer, van grootheden als J.J. Prüm, Schloss Lieser, Egon Müller, Maximin Grünhaus en Von Othegraven, die vaak in groot formaat flessen geveild worden (op 20 september in Trier en 22 september in Bad Kreuznach). Heerlijk om het (over)rijpe, supergezonde fruit van 2018 zo puur, vers, rijk en ‘druivig’ te proeven, als een 1-op-1 vertaling van rieslingdruif naar fles.

Dag 2 | Maandag 26/8: verder met de Riesling GG’s

De eerste Riesling, en eerste wijn van de dag op maandag, de Röttgen 2018 van Knebel uit de Mosel: BAM, meteen raak! Wakker. Ook vandaag weet ik meteen weer dat het hier voor mij om Riesling draait. Droge Riesling van topterroirs. Deze heeft een fascinerende, licht reductieve neus en is in de smaak opvallend vol, open en in balans en doorweven met rijpe maar intense zuren die doen watertanden. De Mosel heeft er dit jaar beduidend krachtigere wijnen tussen zitten, maar toch blijft die unieke dansende, fruitige lichtheid, helderheid en levendigheid (als stromend water…) veelal behouden. Opvallend ook het lagere restzoet; er hoeft in dit warme jaar niet echt gecompenseerd te worden. Het koelere Saar- en Ruwerdal zijn in dit soort jaren in principe in het voordeel, maar mijn favorieten zijn mooi over de regio Mosel-Saar-Ruwer verdeeld.

Rijpe maar intense zuren

Vervolgens proef ik de 2018 Rheingau-Rieslings: genieten! Deze wijnen zijn nu eigenlijk al op dronk, de stalen zuren en gereserveerde stijl van weleer lijken heel ver weg. De wijnen zijn open, vol fruit én mineraliteit en de zuren zijn rijp. Mijn absolute favorieten zijn Künstler en Spreitzer, maar ook Jakob Jung, Joachim Flick en Robert Weil wil ik hier noemen. Mijn biodynamische held Peter-Jakob Kühn presenteerde dit jaar zijn 2017’s, die ik helaas nog wat nerveus vond.

Met rijpe zuren doel ik op een gunstige verhouding tussen het agressief frisse appelzuur en het rijper smakende doch intense wijnsteenzuur. Voor de drinkbaarheid moet het wijnsteenzuur ruim in de meerderheid zijn, maar je hebt ook appelzuur nodig voor extra spanning, frisheid en bite. In warme jaren – zeker met dagtemperaturen boven de 30 graden Celsius en in warme nachten – daalt het appelzuur in de druiven veel harder dan het wijnsteenzuur. Een hoog percentage appelzuur geeft een haast bijtende, friszure ervaring, als van een hap in een harde groene Granny Smith appel. Daarvan was bij de 2018’s eigenlijk geen sprake.

Nóg vroeger plukken

Degenen die nóg vroeger geplukt hebben dan hun collega’s – luttele uren kunnen al merkbaar verschil maken – hebben dit veelal gedaan om meer zuren én meer appelzuur te behouden. Dit lijkt het geval te zijn bij diverse producenten in de Nahe, een regio die normaal gesproken juist bekend staat om zijn relatief open en volle stijl Riesling. De door mij zo geliefde GG’s van Schäfer-Fröhlich waren weer net zo fascinerend en prachtig gestructureerd als altijd, maar op dit moment nog ongewoon ‘stalig’ en ondoordringbaar.

Tim Fröhlich: “We kunnen in de Nahe op zich dezelfde kracht in de wijnen hebben als de Pfalz. Tien jaar geleden probeerden we die stijl uit, maar wij moeten juist de elegantie en fijnheid die wij in onze regio óók hebben benadrukken! In het jaar 2003, een nog heter jaar dan 2018, oogstten we zelfs twee weken later dan nu in 2018… tijden veranderen. Op zoek naar nog meer fijnheid zijn mijn wijnen ook steeds nog wat droger geworden; van 7 à 8 gram restzoet per liter tien jaar geleden tot 3 à 5 gram in de GG’s nu.”

“Aan 2018 kun je perfect zien hoe geweldig oude stokken zijn. Veel stokken in mijn Grosse Lagen zijn 40 jaar of ouder, in de Stromberg-wijngaard bijvoorbeeld zelfs 80 à 90 jaar. Die hebben geen problemen met de droogte en door hun diepe wortels in de rots leveren ze meer mineraliteit. En de 2018 heeft superzuren, mede door de koelere septembernachten en omdat er eind augustus – ongeveer 2 weken voor de rieslingoogst dit jaar – precies op het goede moment nog een flinke bui viel. De Frühlingsplätzchen en Felsenberg zijn altijd mijn meest toegankelijke GG’s, met relatief veel fruit en Würze. De ontoegankelijkere Halenberg, Stromberg en vooral de Felseneck – van de meest stenige en steile hellingen – zijn mijn favorieten: ze zijn reductiever, wilder en koeler en hebben de ‘donkerste’ mineraliteit.”

Ontoegankelijk

Dat nog wat ontoegankelijke geldt ook voor de puristische, droge, gestructureerde Rheinhessen-Rieslings van usual suspects Wittmann en Wagner-Stempel – ook al staat de regio Rheinhessen van oudsher bekend om een wat opener en rijpere stijl Riesling. Deze regio heeft overigens wat minder geleden onder de droogte, door voldoende waterreserves uit het voorjaar en de minder stenige/steile/arme bodems. Een andere Rheinhessen-grootheid Klaus-Peter Keller is van een net iets harmonischer stijl; wat mij betreft ook dit jaar weer de perfecte Riesling (én Spatburgunder!).

Ook de Rieslings van de jonge gebroeders Bischel uit Rheinhessen – sinds januari 2019 vers toegetreden tot de VDP – scoren hoog; ze zijn puristisch en droog, enigszins gesloten in de neus maar met veel materie en mineraliteit (denk daarbij aan lichte bitters en zouten). Ontoegankelijk nog en nu zeker niet mijn favoriet, hoe sterk ook. Over 5 jaar kies ik waarschijnlijk liever zo’n nu nog gesloten, compacte, mineralige en nerveuze Riesling uit de Nahe of Rheinhessen van de kaart; op dit moment stonden de wijnen uit Rheingau en Mosel mij meer aan, die waren nú het meest op dronk. Afwachten hoe dat met wat rijping uitpakt…Aan- of afwezig

Ik noemde al de broertjes Runkel van Weingut Bischel uit Rheinhessen: net toegetreden tot de VDP en nu al drie sterke GG’s presenteren. Jammer dat de nieuwe aanwas uit Saale-Unstrut (Matthias Hey) nog niet te proeven was, evenals Burggarten uit de Ahr (per augustus 2019 bij de VDP) en Weingut Michel uit Baden (sinds januari 2018 VDP-lid). Sowieso zijn er relatief veel kleine bedrijven die niet aan de VDP.GG Vorpremiere meedoen, evenals buitencategorie Mosel-toppers J.J. Prüm en Egon Müller, die van hun Grosse Lagen alleen bizar goede zoete wijnen (Riesling, uiteraard) maken – geen droge GG’s. Ook miste ik Von Winning, Müller-Catoir (beide Pfalz) en August Eser dit jaar, evenals Kaufmann (allebei Rheingau):

Urban Kaufmann: “We deden dit jaar niet mee in Wiesbaden omdat het qua kosten niet echt loont om er maar met één wijn (onze 2018 Hattenheimer Wisselbrunnen Riesling GG) tussen te staan. Vorig jaar hadden we met de 2016 Hattenheimer Hassel Pinot Noir de hoogst scorende Spätburgunder uit de Rheingau, maar in 2017 hebben we er helaas voor moeten kiezen geen GG uit te brengen. Mede door heftige hagel kon de kwaliteit zich niet meten met de 2016, daarnaast was de hoeveelheid ook nog eens onvoldoende. Er zijn sowieso maar twee rode GG’s uit de Rheingau uitgebracht dit jaar [t.w. de 2017 Hochheimer Reichestal Spätburgunder van Künstler en de 2017 Hattenheimer Hassel Spätburgunder van de Georg Müller Stiftung – KL]. Met oogstjaar 2018 doen we zeker weer mee aan de top!”

Ahr, Pfalz, Franken, Baden, Württemberg, Mittelrhein

Maandag was met 210 geproefde wijnen een redelijke aanslag op mijn smaakpapillen en tandvlees, maar dankzij het doorproeven heb ik wel aardige indrukken op kunnen doen van alle Duitse wijnregio’s:

De unieke Spätburgunders uit de Ahr van oogstjaar 2017, van Adeneuer, Meyer-Näkel en Stodden, vielen bij mij toch wel weer in de smaak; veel minder vegetaal dan verwacht, elegant en met fijne tannine. Maar, zoals ik al zei: voor rood kijk ook ik uit naar volgend jaar… Alexander Stodden: “2018 is een groot jaar voor rode wijnen; ze zijn vol, krachtig, hebben power en veel, rijpe tannine. Vanwege de warmte hebben we de GG’s het eerst moeten oogsten: er was geen tijd te verliezen [omdat de zuren door de warmte teruglopen en de suikerwaarden, oftewel alcohol in de latere wijn, juist oplopen – KL] en dan krijgen de grand cruwijngaarden uiteraard voorrang. We hebben in de wijngaarden Sonnenberg en Rosenthal al op 30 augustus geplukt – waanzin!”

De Pfalz bracht opvallend genoeg maar vier 2017 Spätburgunders uit… Van de 2018 Rieslings vielen de (ingetogen) kracht en rondeur, het rijpe fruit (veel gele pruimen!) en de compleetheid op, zoals bij de uitgebreide serie van Bassermann-Jordan.

Franken staat bekend om zijn Silvaners en droge signatuur: ‘Fränkisch trocken’ zoals dat heet. Op zondag bevielen van de Silvaners die van de wijngaard Würzburger Stein mij het meest: de volle en krachtige 2018 van het biodynamische Weingut Am Stein (inclusief bespeurbaar houtgebruik), de aromatische en würzige van Staatlicher Hofkeller Würzburg en de 2017 van Juliusspital Würzburg: prachtige neus én smaak met bloemen, veel fruit, een havermouttoets en perfecte zuren. Met de 2018 Escherndorfer Am Lumpen 1655 won Horst Sauer het voor mij ditmaal van Rainer Sauer (geen familie). Horst met veel karakter en parfum, hartig maar ook met veel fruit (inclusief zachte banaan) en toch spritzig en een licht gevoel behoudend, die van Rainer net iets zachter en weeïger. Beide blijven op mijn wishlist staan. Helaas geen Riesling uit Franken geproefd. De 2017 Spätburgunders van Rudolf Fürst vond ik minder dan in de twee voorgaande jaren, maar hoorden tóch weer tot mijn favoriete rode.

Rieslings uit het warmere Baden waren er maar weinig (drie slechts…), alle soorten Burgunders daarentegen in overvloed. Die smaakten mij veelal te zoet of log, of dat nou door restzoet of (alcoholische) kracht kwam. Het rood uit 2017 vond ik vaak nog te lastig. Maar… de 2017 Malterdinger Bienenberg Chardonnay van Huber was weer net zo’n feest als mijn favoriete Rieslings. Wat een leven, puurheid, megasmaak en topzuren. Wat een wereld van verschil ook met de andere aanwezige (weeïge) Badische Chardonnays.

De twee puristische, super-‘rassige’ en -droge Rieslings van Rainer Schnaitmann uit Württemberg waren spannend, extractrijk, mineralig en lang. Verder vielen mij hier de twee Weissburgunders uit Untertürkheim positief op: de Herzogenberg Weißer Burgunder uit 2018 van Wöhrwag en de Gips Marienglas Weißer Burgunder uit 2017 van Aldinger: beide prettig licht doch vol, spannend en mooi droog. De Schnaiter Burghalde Spätburgunder 2017 van Karl Haidle hoorde voor mij bij de (schaarse) mooiste rode exemplaren van de Vorpremiere.

Mittelrhein: ik hou van die toegankelijke en op het fruit gerichte stijl van de Mittelrhein, aangevuld met de mineraliteit en het würzige toontje van de leisteenbodems daar… De 2018 An der Rabenlei Riesling GG van Matthias Müller vind ik met ca. €25 een van de beste GG-‘koopjes’ van dit jaar: heerlijk open, früchtig, met fijne zuren, een complexe mineraliteit (incl. zilt en heel fijne bitters) en alles erop en eraan. De 2018 Im Hahn van Toni Jost (of eigenlijk Cecilia Jost 😉 ) klopte ook he-le-maal.

Uit Saale-Unstrut was er maar één Riesling en die was weer net zo prettig krachtig, vol en geslaagd als vorig jaar: de 2018 Freyburger Edelacker van Pawis. Ook Pawis’ Grauer Burgunder (uit dezelfde wijngaard) viel me positief op; die van (het filiaal van) Kloster Eberbach uit de Hessische Bergstrasse was eenvoudiger maar prima, die van Schloss Proschwitz uit Sachsen iets te ludiek (troebel, lichtroze door het schilcontact en in de smaak neigend naar aardbeienlimonade).

Ontwikkelingen, roddel en achterklap

Opvallend: Lützkendorf uit Saale-Unstrut was er niet meer bij en bleek ook verdwenen van de VDP-site… dat ‘royeren’ gaat altijd keurig discreet, er wordt weinig ruchtbaarheid aan gegeven. Maar waarschijnlijk ben ik niet de enige geweest die in de VDP-enquête vorig jaar aangaf dat Lützkendorfs schrale GG’s tekortschoten en uit de toon vielen… Ook Weingut Bastian uit de Mittelrhein lijkt bij het inspecteren van de website via de achterdeur vertrokken. Dit wijnhuis stond eind april 2019 nog wel op de Mainzer Weinbörse – en, hoe vervelend ik het ook vind om te zeggen: dat was met ondermaatse wijn…: (de kreten ‘bah’ en ‘slecht’ staan letterlijk in mijn proefnotities – terwijl een goede producent, zelfs in een lastig jaar als bijvoorbeeld 2017, natuurlijk nooit slechte wijnen mag maken, laat staan op de markt brengen). Dat maakt dat het aantal VDP-leden met 197 al met al gelijk blijft.

Tot slot

Ik schreef het al in mijn artikel over de VDP Mainzer Weinbörse voor het huidige nummer van WINELIFE: je kunt de VDP een eliteclub noemen en je kunt betwisten of precies deze producenten de top van Duitsland vertegenwoordigen, feit is dat je met het proeven en vergelijken van de VDP.GROSSE GEWÄCHSE– de hoogste kwaliteit droge (terroir)wijnen van de beste wijngaarden, met de laagste rendementen – een geweldig overzicht krijgt van het mooiste wat Duitsland op wijngebied te bieden heeft. En van het meest recente oogstjaar. Ook al zijn deze complexe, geconcentreerde wijnen natuurlijk allemaal bedoeld om nog een tijd(je) weg te leggen, ik vind het een genot om (te) jonge mooie wijnen te drinken. Als een wijn goed is, is-ie gewoon goed, ook als de zuren nog nerveus zijn en de toegankelijkheid, rondeur en tertiaire aroma’s nog op zich laten wachten. Zeker bij veel 2018 Rieslings uit Mosel en Rheingau gaat dat drinken nu al perfect. Tot zover over de nieuwe Duitse Grands Crus, vers van de pers; 2018 is met zijn eerlijkheid en rijpheid beslist een topjaar te noemen dat, zoals het een topjaar betaamt, nog veel mooier gaat worden.

– Karin Leeuwenhoek